යුරේනස්ට නව චන්ද්‍රයෙක්: ජේම්ස් වෙබ් අභ්‍යවකාශ දුරේක්ෂයේ ආශ්චර්යමත් සොයාගැනීම!

ලෝකයේ බලවත්ම ජේම්ස් වෙබ් අභ්‍යවකාශ දුරේක්ෂය (JWST) ශ්‍රී ලංකාවේ තාරකා විද්‍යා ලෝලීන්ට සුබ ආරංචියක් ගෙන එනවා! එය නම් යුරේනස් ග්‍රහලෝකය වටා ඔබේ ඇසටත් නොපෙනෙන කුඩා චන්ද්‍රයෙකු වන S/2025 U1, මෙම වසරේ පෙබරවාරි 2 වැනිදා ගන්නා ලද ඡායාරූපවලින් හඳුනාගැනීමයි. මෙම සොයාගැනීම, යුරේනස් හි සමස්ථ චන්ද්‍රයන් ගණන 29 දක්වා ඉහළ නංවනවා.

අඟහරු ග්‍රහලෝකයේ ඩිමෝස් චන්ද්‍රයට සමානව, මෙම S/2025 U1 චන්ද්‍රයේ විෂ්කම්භය කිලෝමීටර 10ක් පමණ වෙනවා. එය යුරේනස් හි ඇති කුඩාම චන්ද්‍රයන්ගෙන් එකක් ලෙස සැලකෙනවා. JWST හි Near-Infrared Camera (NIRCAM) භාවිතයෙන් ගත් දිගු කාලීන ඡායාරූප 10ක එකතුවකින් මෙම චන්ද්‍රය හඳුනා ගත්තා. “මෙය ඉතා කුඩා චන්ද්‍රයක් වුවත්, මෙය ලොකු සොයාගැනීමක්. වසර 40කට ආසන්න කාලයකට පෙර වොයේජර් 2 යානාවටවත් මෙය දැකගන්න බැරි වුණා,” යනුවෙන් පර්යේෂණ කණ්ඩායමේ නායක මර්යාමේ එල් මවුතමිඩ් (Southwest Research Institute) පවසනවා.

S/2025 U1, යුරේනස් සිට කිලෝමීටර 56,250ක දුරින්, පැය 9.6කට වරක් ග්‍රහලෝකය වටා ගමන් කරනවා. එය බියන්කා හා ඔෆීලියා චන්ද්‍රයන් අතර පිහිටා තිබෙනවා. NIRCAM හි F150W2 පෙරහන භාවිතයෙන් ගත් ඡායාරූපවල යුරේනස් හි වළලු, තවත් චන්ද්‍රයන් 13ක්, සහ මෙම නව චන්ද්‍රය ආකර්ෂණීය ලෙස දිස්වෙනවා.

යුරේනස් හි චන්ද්‍රයන්ගේ ඉතිහාසය

යුරේනස් හි පළමු චන්ද්‍රයන් වන ඔබරෝන් හා ටිටේනියා 1787දී විලියම් හර්ෂල් විසින් සොයා ගන්නා ලදී. 1851දී විලියම් ලැසල් විසින් ආරියෙල් හා අම්බ්‍රියෙල්, 1948දී ජෙරාඩ් කුයිපර් විසින් මිරැන්ඩා සොයා ගත්තා. 1986දී වොයේජර් 2 යානාව යුරේනස් අසලින් ගමන් කරන විට තවත් චන්ද්‍රයන් 10ක් සොයා ගත්තා. මීට පෙර, 1977දී Kuiper Airborne Observatory හරහා යුරේනස් හි වළලු සොයා ගැනුණා.

S/2025 U1, මෙතෙක් හඳුනා නොගත් චන්ද්‍රයක් ලෙස, JWST හි අධි-සංවේදී NIRCAM කැමරාවේ බලය පෙන්වනවා. “යුරේනස් වටා ඇති ලා දුර්වල ආලෝකයන් හඳුනා ගැනීමට මෙම ඡායාරූප දිගු වේලාවක් ගත කළා. එයින් අපි අලුත් චන්ද්‍රයන් සොයා ගැනීමට බලාපොරොත්තු වුණා,” යනුවෙන් මැතිව් හෙඩ්මන් (University of Idaho) පවසනවා.

ෂේක්ස්පියර්ගේ චරිතවලින් චන්ද්‍රයන්ට නම්

යුරේනස් හි චන්ද්‍රයන්ට නම් තබන්නේ ෂේක්ස්පියර්ගේ හා ඇලෙක්සැන්ඩර් පෝප්ගේ කෘතිවල චරිතවලින්. S/2025 U1 සඳහා තවමත් නිල නමක් යෝජනා වී නැතත්, ජාත්‍යන්තර තාරකා විද්‍යා සංගමය (IAU) ඉදිරියේදී එයට ආකර්ෂණීය නමක් ලබා දෙනු ඇති. විලියම් හර්ෂල්ගේ පුත් ජෝන් හර්ෂල් විසින් ආරම්භ කළ මෙම සම්ප්‍රදාය, යුරේනස් හි චන්ද්‍රයන්ට කලාත්මක ගුණයක් එක් කරනවා.

අනාගත බලාපොරොත්තු

JWST හි මෙම සොයාගැනීම, අපේ සෞරග්‍රහ මණ්ඩලය ගවේෂණය කිරීමේ එහි බලය පෙන්වනවා. 2027දී ආරම්භ වීමට නියමිත Nancy Grace Roman Space Telescope සමඟ මෙම ගවේෂණය තවදුරටත් ඉදිරියට යනවා. “JWST හි NIRCAM කැමරාව, යුරේනස් වැනි ග්‍රහලෝකවල ලා දුර්වල ආලෝකයන් හඳුනා ගැනීමට ඉතා දක්ෂයි. එය ලාම්පුවක ආලෝකයකින් බැබළෙන අවට කුඩා මී මැස්සෙකු සෙවීම වගේ,” යනුවෙන් මාර්ක් ෂෝවෝල්ටර් (SETI Institute) පවසනවා.

2023-2032 Planetary Science Decadal Survey හි යෝජනා කර ඇති Uranus Orbiter මඟින්, යුරේනස් හි චන්ද්‍රයන් හා වළලු ආසන්නව ගවේෂණය කිරීමට අවස්ථාව ලැබෙනවා. එතෙක්, JWST හි මෙම සොයාගැනීම, අපේ සෞරග්‍රහ මණ්ඩලයේ රහස් ගවේෂණයට විශාල පෙරලියක් එක් කරනවා!